Het is mij natuurlijk óók opgevallen dat we de laatste tijd veel spreken over omgaan met verschillen. Op de één of andere manier zoeken we naar iets anders dan de adviezen van onze overheid hoe andersdenkenden tegemoet te treden. Dat we veel verder moeten gaan dan ‘respect hebben voor de mening van de ander’ is wat ik recent ontdekte en met je wil delen.
Het oor te luister leggen
Op een novemberavond was ik te gast bij een Dialoog georganiseerd door de Gemeente Westalnd. Aanleiding voor deze uitnodiging aan de bevolking van het Westland waren de talloze brieven en mails over de zg ‘omgekeerde vlaggen’. Voor- en tegenstanders meldden zich bij de Burgemeester met hun zorgen, onrust en meningen. Daar ontstond al snel het besef dat er een kwestie ligt rond omgaan met verschillen. De Burgemeester onderkende dat het belangrijk is om de bevolking met elkaar in gesprek te brengen en het oor te luister te leggen voor waar de mensen zich zorgen over maken.
Drie thema’s
De Gemeente betrok een professioneel bureau, zodat de avond perfect georganiseerd verliep. De Burgemeester stond bij de deur om iedereen persoonlijk welkom te ontvangen. Over 17 tafels bespraken we 3 thema’s en we rouleerden over de tafels zodat we voortdurend andere mensen ontmoetten.
De thema’s waren ‘rondkomen’, ‘meekomen’ en ‘omgaan met verschillen’. Aan de tafel ‘omgaan met verschillen’ gebeurde het.
Respect
Eén van de deelnemers greep de mogelijkheid aan om in te zoomen op respect. Waarom kunnen we geen respect meer opbrengen voor elkaars mening? In het algemeen vindt zij respect ontbreken. Op mijn vraag naar een persoonlijke ervaring vertelt zij over cliënten die worden nageroepen op straat. Hoe zou ons respect zijn aan tafel, wanneer er een verschil van menig is? Hoe doen wij dat zelf?
Je zegje doen
Aan onze tafel zit een heer die eropuit is om zijn zegje te doen. De rode boeren zakdoek om zijn pols werkt als een rode lap op andere deelnemers. Gepassioneerd laat hij ons zijn standpunt weten. Hoe gaan de anderen reageren? “Maar ja, we moeten immers respect hebben voor elkaars mening”, zegt één van de aanwezigen wanneer de man met de rode zakdoek is uitgesproken. Iedereen houdt gespannen zijn mond. Er ontstaat een pijnlijke en ijselijke stilte. Non-verbaal is er het nodige aan afkeuring en afwijzen waar te nemen. Betekent ‘respect hebben’ je mond houden?
Toelichten en onderzoeken
“Hoe komen we uit deze pijnlijke stilte?”, breng ik in. “Ik ben het niet met hem eens”, begint een rood aanlopende, oudere heer, “vroeger werd het respect er bij ons ingeramd”. Ook hij doet even zijn zegje. We blijven nog een tijdje hangen in felle inspanningen van je zegje doen. Het gesprek loopt volledig vast. Dan stel ik voor om te onderzoeken hoe de eerste spreker met de rode zakdoek bij zijn mening is gekomen en steek van wal. Ik vraag hem om toe te lichten hoe hij zijn conclusies heeft getrokken en zo verder. Hij ontspant zichtbaar wanneer hij gehoord, bevraagd en beluisterd wordt. Een paar anderen zijn nog steeds aan het tegenwerpen. Hun zegje aan het doen. Tot slot stel ik voor om nog eens in te zoomen op respect. Het blijft zondermeer een lastige vraag.
Verbinding en bejegening
Wat doet de boerenzakdoek met het respect? De toehoorders gaan uit verbinding, ze stellen geen vragen, non-verbaal wegkijken, afwijzen en ze zwijgen. Ze zijn overtuigd dat dit respect hebben is voor de mening van de ander.
Wanneer ik navraag doe welke bejegening het meest respectvol is voor de heer met de rode zakdoek, horen we eerst wat het niet is: het zwijgen en wegkijken. Wanneer hij is uitgeraasd (hij vindt het een heel akelige ervaring) geeft hij aan dat het zorgvuldige, oordeelsvrije en onderzoekende uitvragen voor hem heel respectvol is. Hij voelt zich serieus en menswaardig behandeld.
Onvermogen
‘Omgaan met verschillen’ is hot en respect hebben voor elkaars mening dreigt een cliché te worden. Een panacee om niet in gesprek te hoeven, voor wegkijken, hopen dat het gesprek vanzelf dooft. “We zijn het eens dat we het oneens zijn”, nog voordat het onderzoek is begonnen. Het levert een pijnlijke ervaring op voor de minderheid.
Ik vermoed dat ons onvermogen om onderzoekende en oordeelsvrije vragen te stellen aan een ander uiteindelijk leidt tot het verbieden van andere meningen dan het dominante narratief. We onderzoeken niets, we leren niets. En we verbinden ons niet met de minderheid. We weten het dominante verhaal aan onze zijde. Staan aan de ‘goede’ kant van de kloof is comfortabel. Het maakt lui en passief.
Het is precies dit, ons eigen onvermogen dat de vrijheid van meningsuiting bedreigt. Dat kàn omdat we niet de moeite nemen om alle standpunten te onderzoeken en te bevragen. Ons echt te verdiepen in de ander.
Laten we keihard ons best doen om onszelf en elkaar deze onderzoekende en oordeelsvrije houding aan te leren. De mening, de aanwezigheid van een ander doet een appèl op ons. Kunnen we dat nog opmerken?
IJskoud
De ochtend is koud, de nacht was helder en ik herinner mij een eigen ijskoude ervaring rond dit onvermogen. De mogelijkheden om elkaar goed gemodereerd te spreken zijn schaars geworden. Onze sociale spier is verslapt door social media, isolatie en gebrekkige training. Tegelijkertijd weet ik dat er een enorme behoefte is om deze rustige gesprekken te voeren. Om naar elkaar te luisteren wat ons onvermogen allemaal heeft aangericht. En nog doet. Op mijn bankje warm ik mij aan de zon. In de Stilte is er altijd weer die diepe vrede van de Dragende Aarde te voelen. Daar is waar de heling is voor ons onvermogen.