(Nieuw-Zeeland – 2018)
Spannend, leek het mij. Een Dialoog over Neutraliteit in coronatijd. Al maandenlang groeien de polarisatie, oorlogstaal en onrust. Veel interessanter dan de hoogoplopende meningsverschillen is de vraag naar wat neutraliteit betekent in deze tijd. Overal waar strijd is, is immers de mogelijkheid van neutraliteit.
In één van de meest intensieve gesprekken in de CoronaDialogen tot nu toe (we vergaten zelfs te pauzeren) ontdekten we welke rol de blik van de Ander speelt bij veiligheid en neutraliteit. Voel je je veilig genoeg om een neutrale positie in te nemen?
Neutraliteit
In een eerste verkenning ontdekken we, dat neutraliteit te maken heeft met een helder denkproces. Dat proces is niet dogmatisch, je onthoudt je van oordeel en je informeert jezelf zorgvuldig en volledig. Vaak hanteer je daarbij filters en maak je keuzes welke informatie je bekijkt. Toch spelen emoties ook een rol. De keuzes hoe je je informeert worden weleens ingegeven om jezelf te beschermen, zodat je neutraal kan blijven. Bovendien kunnen heftige emoties leiden tot afzondering als ultieme poging om je neutraal te voelen. Wanneer je je emoties herkent en meester bent, kun je ‘erbij blijven’. Je kan de tegengestelden overbruggen en zelfs tussen de partijen gaan staan. Steeds speelt de vraag van de objectieve waarheid bij neutraliteit, ontdekken we. En hoe moeilijk die te beantwoorden is. Onwetenheid is een belangrijke waarde voor Wijsheid. In deze tijd kunnen we nauwelijks leven met onwetendheid.
Rode draad
Wanneer we onze persoonlijke ervaring delen, zien we drie draden. Enerzijds komen we in aanraking met mensen die van ons verwachten dat we de regels volgen waar zij in geloven of die hun zijn opgelegd. Zo krijgen we te maken met de gedelegeerde macht: mensen die nu een maatregel moeten handhaven terwijl ze daar niet voor opgeleid zijn of in geloven, zoals bijvoorbeeld een winkelier, een schooldirecteur of een kassière van een zwembad. De vraag die daarbij opkomt: kan iederéén je zomaar aanspreken op naleving van de regels?
Anderzijds zien we een neiging om voor ‘niet weten’ uit te komen. “Ik ben mij comfortabel gaan voelen bij het niet-weten. Ik gun mijzelf de tijd om dat langzame proces te laten uitwerken. Dat ik een tijd iets niet weet voordat ik het weet”.
Tot slot kun je je buiten allerlei discussie houden. Je blijft weg van social media. Slechts wanneer hoognodig spreek je je uit. Het lijkt of je daarmee niet meer neutraal bent.
Hoe zit dat? Welke rode draad halen we uit onze ervaringen? Het blijkt om veiligheid te draaien.
Veiligheid
Wanneer je je niet veilig voelt om neutraal te zijn, slaat de twijfel toe. De angst verleidt ons tot aannames en het leidt tot acties waarvan je later ziet, dat je het niet bij het goede eind had. Door angst ontstaan verwachtingen over de ander: “Hij zal wel moeilijk gaan doen, ik pas me maar aan”. Zet je je eigen veiligheid op het spel vanuit betrokkenheid die verder gaat dan je eigen leventje en een persoonlijk gevoelde urgentie? Dat is een besluit waar moed voor nodig is.
Het gevoel dat je tegen de stroom ingaat, maakt het spannend om je neutrale positie in te blijven nemen en raakt aan onveilig voelen. “Wees liever neutraal”. Het lijkt nu wel neutraal als je geen actie onderneemt. Laten we ‘actie’ eens verder bekijken.
Argument, standpunt en uiting in gedrag.
Neutraliteit is niet passief en ook geen activisme, stellen we vast. Bij neutraliteit speelt een argument (“vanuit wetenschappelijk perspectief is het vaccin niet veilig”), je neemt een standpunt in (“ik neem geen vaccin, want met de huidige beschikbare data is geen garantie op veiligheid en werkzaamheid op de lange termijn, vooral óók voor mijn nakomelingen”) en dat uit zich in gedrag. Je bedankt voor het vaccin. In een gesprek met de ander bevraag je elkaar op argumenten en standpunt. De uitdaging is om je eigen oordeel over het argument en standpunt van de ander op te schorten en te blijven bevragen wanneer er iets onduidelijk blijft. De oproep is om niet te overtuigen, niet de strijd aan te binden en niet te overreden. Wat doet de Ander in dit gesprek?
De Ander
Wie bepaalt of je neutraal bent? Doe je dat zelf of doet een ander dat? Voel je je neutraal of bepaalt de ander dat je neutraal bent? Er lijkt een verschil te zijn tussen hoe je je in het maatschappelijke leven gedraagt en hoe je in je binnenwereld omgaat met de situatie. Alsof je zoekt naar een manier om te functioneren. Buiten probeer je op te gaan in de massa en je onherkenbaar te maken. Dan ben je op een veilige manier neutraal buiten. Je bekent geen kleur. Je biedt de Ander geen aanleiding, geen gelegenheid om in gesprek te komen over je binnenwereld. De blik van de Ander voelt daarvoor te onveilig. Kennelijk bepaalt de blik van de Ander jouw gevoel van veiligheid.
Bush doctrine
Laten we ons onderzoek tot nu toe eens aanharken. We willen ons echt ter harte nemen, dat de neutrale positie onder druk staat. Buiten willen we niet opvallen, we houden ons stil, van binnen hebben we wel degelijk argumenten en standpunten. Onder de blik van de Ander is het lang niet altijd veilig samen argumenten te onderzoeken, laat staan om ze te uiten.
Wat schuurt is dat je nu een mening móet hebben. We dagen elkaar voortdurend uit. Je bent partijdig als je neutraal blijft. “When you’re not with us, you’re against us”, oorlogstaal van George W. Bush. En zo is er altijd meningsverschil en strijd in plaats van gezamenlijk onderzoek in de neutrale, oordeelsvrije positie.
Het Gesprek
Ofschoon het moed vraagt, doen we recht aan de neutraliteit door iedere keer opnieuw het gesprek te zoeken. Gewoon in de supermarkt, op school en tijdens onze toevallige ontmoetingen. Het is zéker mogelijk om zonder boze reacties je redelijke vragen te stellen. Het is heel heilzaam voor het gesprek wanneer je terugkomt op je standpunt. Vat moed om dat een keer te ervaren. Het vraagt moed om je eigen angst te overwinnen en vragen te stellen.
Angst
Het helpt wanneer we onderkennen dat heftige emoties veel schade aanrichten, aan jezelf, de ander, de relatie en de samenleving. Onze emoties zijn heel menselijk. We zijn allemaal min of meer angstig in deze overgangstijd. Je drukt snel op de verkeerde knop bij elkaar. Wie weet, is behalve je oordeel opschorten, óók je emoties opschorten wel de sleutel voor neutraliteit in het gesprek. Begrijpen waaróm je angstig reageert helpt bij het opschorten ervan. “Ik heb veel moeite om dogma’s uit mijn kindertijd eruit te hakken. Dan valt een heel kaartenhuis in elkaar”. Dat is zondermeer een angstig moment.
Angst is een sterke raadgever èn misleider. Informeer eens wat de ander beleeft en ‘blijf erbij’ wanneer de antwoorden jou op jouw beurt angstig maken. Zo leiden wìj de angst in plaats van andersom.
Buurman-buurman mentaliteit
“Beter een hand op de schouder dan tegen de borst” Wil je overbruggen realiseer je dan dat de verschillen in mening meestal uit goede wil komen. Laten we aandacht voor de positieve intentie van de Ander ontwikkelen. Het draait om eenvoudige contacten en belangstellende gesprekken en toevallige ontmoetingen. Zoek die bewust op, laat ze bewust toe en neem bewust een veilige en neutrale sfeer mee. “Een mens die je op straat tegenkomt, is niet door een algoritme voor je neus gezet”. Daar valt wat te genieten en te beleven!
Samen iets moois bouwen
Wat hadden we een intensief gesprek! We hebben verschillende verschijningsvormen onderzocht en ontdekt welke rol de blik van de Ander speelt voor onze veiligheid. Na onze Dialoog nog genoeg om over na te denken. We zijn nog lang niet uitgepraat.
Een dag later lees ik in het boek Het Koninkrijk van de angst van Martha Nussbaum. Ik lees er een fragment over Martin Luther King (p29): ‘King eiste een houding van liefde als een combinatie van hoop, goede wil en respect voor de menselijkheid van anderen. We dienen anderen te behandelen als mensen die bereid zijn om te luisteren en te denken en die uiteindelijk bij ons willen aansluiten om samen iets moois op te bouwen’.
Aandacht
De blik van het Schaap dringt aandachtig bij mij binnen. Ze richt zich een moment even op. Het lijkt alsof zij zich een ogenblik los heeft gemaakt van de kudde. Ze is niet angstig, ze voelt hoe ook zij warm omringd wordt door de andere wollige schapen. Ze maakt contact en een Ondeelbaar Moment kijken wij elkaar indringend aan. Nieuwsgierig, aandachtig. Neutraal en helemaal veilig.
Martha C Nussbaum: Het koninkrijk van de angst (2018)
(ondersteun de locale ondernemer)