Terwijl mijn krant in hyperbole taal spreekt over de rellen, de woede uitvergroot, veroordeeld en de lezer bang maakt voor de eigen gevoelens van woede, besluit ik om Woede tegen het licht te houden van het autonome zenuwstelsel. Omdat het hier zulke hyperemotionele gedragingen betreft, besluit ik het natte, waterige veenlandschap van de polder op te zoeken. Op een bankje boven de blubber formuleer ik waarom woede levensreddend kan zijn.
Het autonome zenuwstelsel
Om te beginnen: vergeet de balans tussen het sympatische en parasympatische systeem en dat ze elkaar moeten afwisselen. Het zit zo. Je hele leven dwz je emoties, je relaties en ook je metabolisme wordt aangestuurd door drie autonome staten van je autonome zenuwstelsel. Twee van deze staten reageren op stress en zijn adaptatie mechanismen. Je autonome zenuwstelsel doet er werkelijk àlles aan om je levensreddend door de stress te loodsen. Daar kan ik diep dankbaar voor zijn.
Hoe werkt het?
Stel, je ervaart een chronisch gevaar. Zoals nu vele mensen dat ervaren. De vraag is niet of het gevaar er daadwerkelijk is, nee, het gaat er om dat jij gevaar beleeft. Het gaat om perceptie. Het chronische gevaar laat eerst korte tijd adrenaline stromen en schakelt heel snel over op hogere cortisolniveaus. Geleidelijk verschuift je autonome staat van een rustige en vredige (ventrale parasympatische) staat naar een geactiveerde staat. Naar een sympatische reactie, het ‘flight and fight’ mechanisme.
Sympatische staat
Je komt in beweging om je eigen veiligheid te waarborgen. Dat kunnen hele adequate reacties zijn of paniekreacties. Besef dat je mind zònder training geen rol speelt in deze keuze. Minder adequate reacties: Je keek af hoe je vader met een kort lontje reageerde als iemand hem aansprak. Of je zag je moeder gemene of valse praatjes ophangen wanneer ze onder druk kwam. Wellicht heb je geleerd dat je bij gevaar de machtspositie moet opzoeken, een ander kan wegzetten, zoals je dat in een dysfunctioneel debat vaak ziet. Het zijn responsen die levensreddend zijn voor de persoon in kwestie, adequaat of niet. Wanneer het allemaal niet werkt en de stress chronisch wordt, kom je in een volgende staat. Dan komt dorsale parasympatische deel van het autonome zenuwstelsel in werking.
Het dorsale, parasympatische deel
Wanneer je dreiging als chronisch beleeft, schakelt het systeem naar het dorsale deel van het parasympatische zenuwstelsel. Er komen gevoelens van machteloosheid, “het duurt te lang”, “ik kan er niets aan doen”, “het glipt door mijn vingers”. Overweldiging, complexiteit van wat er gebeurt en aanhoudend onveilig voelen, isolatie van anderen, het kan leiden tot deze staat. Het geeft een gelatenheid, afschakelen en jezelf terugtrekken. Je maakt je wereld zelf kleiner, eenvoudiger en overzichtelijk. Je schikt je in een suboptimaal leven, je wordt passiever en de levenskracht stagneert. “Een langgerekt doodgaan”, noemde mijn opleider dat. Freeze, bevroren en mistig met je wanhopige emoties.
Bedreiging van je bestaan
Evolutionair gezien is deze reactie de oudste reactie van ons zenuwstelsel. ‘Je voor dood houden’ was destijds de enige reactie op gevaar. Dan was je onopgemerkt en veilig. Nu zien we de reactie bij chronisch gevaar, bij aanhoudende bedreiging van je bestaan, bij voortdurende stress. Hoeveel mensen beleven nu niet een continue bedreiging van hun bestaan? Dan rijst de vraag: Wat kan levensreddend werken om uit deze inertie, deze lethargie te komen? Om je leven weer in beweging te krijgen?
De weg terug
De weg terug is de omgekeerde weg. Wie heeft nooit een ontploffing meegemaakt van iemand die eindeloos getergd werd? Na maandenlange pesterijtjes kwam een vurige tirade terug. Of de moeder die zich al zo lang niet gehoord voelde met haar verzoeken om je kamer op te ruimen en op een dag een streep trekt in het zand. Of de ondernemer die zijn zaak in rook ziet opgaan en op facebook je aandacht vraagt om gehoord te worden. Het zijn allemaal uitingen na aanhoudende stress en die de situatie in één keer pogen rechttrekken. Vaak dwingt dit respect af. In één klap is duidelijk dat de situatie dient te veranderen. Het leven moet veilig gesteld worden. De weg terug gaat via het sympathische deel van het autonome zenuwstelsel. Je komt in beweging, je spreekt je uit, je komt opdagen.
Woede of boosheid
Ik beleef Woede als wezenlijk anders dan boosheid. Wanneer oom agent mij een bon geeft voor mijn fietslampje, ben ik boos. Ik mopper wat en ik ben er snel overheen. Anders wordt het bij Woede. Wanneer er iets wezenlijks op het spel staat dat in gedrang komt of dreigt te verdwijnen, voel ik dat: rechtvaardigheid, respect, gezondheid, levenskracht. Die Woede borrelt een tijdje, ik stel eens wat aan de orde. Wanneer ook dat niet werkt, komt mijn Woede tot het kookpunt. Het ontwikkelt zich tot een Diepe Woede. En hoe dan verder? Ontploffen?
Vuurkracht
Diepe Woede is bij uitstek Vuurkracht. Diepe Woede om het bestaan, over rechtvaardigheid, over waardigheid, ongelijkheid. Het gaat over waarden die levensondersteunend zijn. Het dwingt tot uitspreken. Vanuit je hele wezen, om het leven veilig te stellen. Dit is waarom Woede levensreddend kan zijn.
Laten we nóóit onze Diepe Woede wegredeneren. Het is de Sleutel om uit de gelatenheid, de inertie, om uit de freeze te komen. Diepe Woede gaat allang niet meer over het persoonlijk leven. Deze Diepe Woede is dienend aan het Leven, aan iedereen, aan onze Planeet.
Gelatenheid
Op mijn bankje boven de blubber kijk ik een paar filmpjes op mijn mobiel. Ik weet niet hoe het met de rellers uit mijn krant zit. Of ze uit Diepe Woede de straat opgaan. Ik weet wel, dat nu 89% procent van de mensen niet de behoefte heeft om een wandeling te maken, bij mensen op bezoek te gaan of zelf bezoek te ontvangen. Ze vieren de avond in besloten kring (Floor Busman in NRC 27 jan 2021), veelal voor een scherm. In oude normale tijden consumeerde al 45% ’s avonds uitsluitend media.
Zitten we collectief in een dorsale parasympatische stressrespons? Durven we de Diepe Woede wel te voelen, toe te laten om er uit te komen?
Hoe gaat mijn Diepe Woede richting krijgen, vraag ik mij af. In welke richting gaat mijn Vuurkracht levensondersteunend zijn?
Lees hier wat je autonome zenuwstel doet met corona.