Om je een beeld te vormen van de effecten van klimaatverandering voor een samenleving kun je terugkijken naar de kleine ijstijd van de zeventiende eeuw.
Dat deed Philipp Blom in zijn boek Wat op het spel staat (2017).
‘Het ijzeren tijdperk’ noemde een waarnemer uit die periode zijn omstandigheden. De veranderingen in temperatuur (2 graden) leidden tot grote politieke machtsverschuivingen en culturele veranderingen.
In zijn boek vinden we naar aanleiding van de klimaatverandering in de zeventiende eeuw hoe economische groei tot het uitbuiten van de aarde leidt.
Het loont de moeite om het spoor van uitbuiting van aarde, mens en dier te volgen. Het kan ons helpen bij onze eigen afwegingen, activiteiten en politieke keuzes voor de toekomst.
Tegen het einde van de zeventiende eeuw, aan het einde van de koude periode, waren de laatmiddeleeuwse standenmaatschappijen geëvolueerd naar vroegmoderne kapitalistische samenlevingen. Ze organiseerden hun activiteiten rond markten, dreven handel en door middel van concurrentie stimuleerden ze hun eigen economie.
Nederland paste zich goed aan aan de veranderingen door de kleine ijstijd. De VOC dreef meedogenloos overzeese handel en stichtte de Leidse universiteit, waar je (dat was uniek in Europa) onafhankelijk onderwijs kon volgen.
Het was ook in die tijd, dat in Frankrijk en Groot-Brittannië het mercantilisme ontstond: zoveel mogelijk winstgevend exporteren en zo min mogelijk importeren. Spullen eruit, geld erin.
De eigen producten, hulpbronnen, slaven, goedkope arbeid zo efficiënt mogelijk het werk laten doen – laat de economische activiteit maar groeien.
Hier herkennen we de economische groei op basis van uitbuiting: waarde (grondstoffen, menskracht, arbeid) onttrekken in plaats van waarde toevoegen (welzijn, kansen voor iedereen, gemeenschapsvorming) door economische activiteit.
Onze problematische varkensindustrie in het oosten van Brabant en noorden van Limburg vormt een pijnlijke illustratie. De industrie is gericht op de export. De dieren (‘slaven’) worden uitgebuit, de omwonende leven in de milieuoverlast van fijnstof en methaan, de fraude met het mestoverschot leidt tot maffiose praktijken met bedreigingen, bedrog en ontwrichting van de gemeenschap.
Dat de vitaliteit van de aarde, de samenleving, mens en dier daarmee terugloopt, behoeft nauwelijks uitleg.
Groei gebaseerd op uitbuiting.
Bron: Blomm, Philipp, Wat op het spel staat, Amsterdam 2017